De Spaanse ingenieur die een NASA-prijs van 1 miljoen dollar won, maar deze niet in ontvangst zal nemen: "Ik geef de voorkeur aan de erkenning."

Vanuit haar woonkamer en met niets anders dan een rokende laptop heeft María Jesús Puerta het onmogelijke bereikt: in haar eentje teams van onderzoekers, universiteiten en bedrijven uit 80 landen verslaan in NASA's Lunar Recycling Challenge . Ze heeft dit gedaan terwijl ze haar werk, gezinsleven en kanker combineerde. Ze "jongleerde" met alles en werkte 's nachts door in cafés en bibliotheken. Toen het tijd was om aan het project te werken, brandde er maar één ding in haar. "Mijn enige doel was om mijn kinderen en mezelf te bewijzen dat ik, ondanks mijn ziekte, kanker en mijn behandeling, het doel kon bereiken om het project te presenteren en goedgekeurd te krijgen. Dat was mijn triomf. Al het andere was een droom", legt ze uit aan ABC.

Voor elke aspirant-wetenschapper zou het een eer zijn om NASA te veroveren. Maar voor haar was de ware prestatie haar kinderen te leren dat angst en pijn kunnen worden omgezet in hoop. Deze 56-jarige mijningenieur weet maar al te goed wat het betekent om grote uitdagingen aan te gaan, zowel in haar persoonlijke als professionele leven.

Puerta is momenteel bezig met het overwinnen van de borstkanker die zeven jaar geleden bij haar werd vastgesteld. Nadat ze specialisten had bezocht om met de behandeling te beginnen, besefte ze hoe belangrijk vroege opsporing is om "goed met deze ziekte om te gaan". Toen besloot ze haar kennis en persoonlijke ervaring te gebruiken om een AI-gestuurde technologie te ontwikkelen die "patiënten zou helpen" een second opinion over borstkanker te krijgen.

"Hoop" was de naam die voor dat project werd gekozen. Dezelfde naam die haar nieuwe project nu heeft gekregen: een digitale tweelingbroer met een oplossing voor het recyclen van afval op de maan. Concreet slaagt het erin om 4500 kilo afval terug te brengen tot slechts 50. De rest wordt gebruikt om bruikbare materialen te genereren voor toekomstige ruimtemissies. "Mijn man vertelde me over het NASA-initiatief en ik besloot een project in te dienen, ook al wist ik welke uitdaging het met zich meebracht. Destijds had ik twee grote beperkingen: persoonlijk, vanwege de behandeling van mijn ziekte, en professioneel, vanwege mijn werkdruk," herinnert ze zich.

De digitale tweeling die hij ontwikkelde, simuleert hoe een systeem dat afval – zoals stof, plastic en andere materialen – kan recyclen, op de maan zou werken, volgens hetzelfde principe als op aarde: grondstoffen benutten volgens het circulaire-economiemodel. Puerta slaagde er bijvoorbeeld in om maanbeton te creëren. De sleutel tot succes ligt volgens hem in het kunnen werken met echte data. "Ik heb verbinding gemaakt met NASA en het gedownload. Ik ben een beetje een nerd, en ik heb een vrij realistische simulatie gegenereerd, alsof ik van binnenuit werkte. Het Amerikaanse agentschap leidt het internationale Artemis-programma dat naar de maan terugkeert en maakt zich grote zorgen over de afvalproblematiek."

Ondanks het onvoorstelbare en de winst, bleef de ingenieur achter zonder de miljoen dollar die NASA haar had beloofd, omdat ze geen Amerikaanse is. "De prijs bevatte kleine lettertjes waar niemand me over had verteld. In de aankondiging werd duidelijk gemaakt dat je het geld kon krijgen als je de eerste fase van de uitdaging won, maar ik ontdekte dat ik de enige was – van de zes winnaars – die het geld niet zou ontvangen toen ze me vertelden dat ik de winnaar was." Puerta probeerde met NASA te onderhandelen en haar situatie uit te leggen. "Ik vertelde ze dat ik 56 jaar oud ben, dat ik helemaal alleen ben en dat ik een heel grote rugzak op mijn schouders draag," legt ze uit, maar het antwoord was een volmondig nee: "Regels zijn regels." Desondanks koestert de in Tarragona geboren NASA geen wrok. "Ik heb niet het gevoel dat ze me onderschat hebben. Het zou heel makkelijk voor ze zijn geweest om me van de winnaarsfoto te verwijderen, maar dat hebben ze niet gedaan. Ze hebben mijn project gewaardeerd, me gefeliciteerd en me dezelfde erkenning gegeven als iedereen, ook al kom ik uit een ander land," zegt hij.

Voor haar weegt dat gebaar zwaarder dan welk bedrag dan ook. "Ik vind de erkenning van mijn project door NASA belangrijker dan geld, zelfs al gaat het om een miljoen dollar," zegt ze. Puerta gelooft dat de beslissing om haar uit te sluiten van het prijzengeld een strategische beslissing is. Ze beweert dat de wedstrijd in feite twee soorten winnaars kent. Aan de ene kant een internationale – de hare in deze editie – en aan de andere kant de vijf teams uit de Verenigde Staten. Zoals ze later ontdekte, werken en nemen deze groepen al jaren deel aan dit soort wedstrijden, en NASA verleent hen vaak subsidies die in de praktijk het geld binnen het land houden en het imago versterken dat het agentschap uitsluitend investeert in Amerikaanse bedrijven en projecten.

Ondanks haar prestatie heeft geen enkele officiële Spaanse instelling contact met haar opgenomen. Noch het Ministerie van Wetenschap, noch de Spaanse Ruimtevaartorganisatie. "Ik neem aan dat er veel Spanjaarden zijn die NASA-wedstrijden hebben gewonnen, dus ze merken me niet op, en mijn profiel is, op zijn zachtst gezegd, vreemd," klaagt ze, terwijl ze vermeldt dat "alleen de Polytechnische Universiteit van Catalonië, waar ik heb gestudeerd, me heeft geschreven om me te feliciteren."

Toch wil Puerta, zonder geld en nauwelijks steun, de uitdaging voortzetten en de tweede fase ingaan. "Ik heb mijn kinderen al laten zien dat ik het kan, nu wil ik de rest mijn beste versie laten zien. Naast de technische aspecten is het mijn doel om te laten zien dat één vrouw, zonder middelen, uit Spanje, eersteklas ruimtevaartinnovatie kan leiden. Als ik steun krijg, wil ik dat Esperanza ook als inspiratiebron en drijvende kracht fungeert om een ecosysteem van baanbrekende wetenschap op lokaal niveau te creëren, met wereldwijde impact."